บทความ : การทำ Mastering และงานบันทึกเสียงในห้องอัด สำคัญไฉน ???

หมูหวาน

27/01/2015 20:32:26

573

ก่อนที่จะเริ่มเรื่องไฟล์เพลงดิจิตอลในรูปแบบต่างๆ ผมขอเล่าถึงหลักการเบื้องต้น เกี่ยวกับการทำงานบันทึกเสียง ว่าก่อนที่จะเป็นเสียงเพลงให้เราฟังนั้น มีขั้นตอนอะไรบ้าง อุปกรณ์ที่ใช้ และส่วนอื่นๆ เราจะได้รู้กันว่าที่มาของคำว่าบันทึกเสียงมาดี กับไม่ดีนั้น มีตรงจุดไหนบ้างที่ทำให้เกิดความแตกต่างในการบันทึกเสียงของแต่ละค่าย คราวนี้เราจะได้หายสงสัยกันขึ้นมาบ้างล่ะ ตามมาอ่านกันเลยครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 1

หมูหวาน

27/01/2015 20:32:47

573

การบันทึกเสียงนั้นเริ่มด้วยกำเนิดเสียงครับ นั่นก็คือเสียงของน้องร้อง เสียงเครื่องดนตรีต่างๆ ที่เราจะใช้ในการบันทึก ซึ่งเสียงที่หูเราสามารถได้ยินทั้งหมดนั้น มันคือเสียงที่เราเรียกกันว่า Analog ครับ ไม่ว่าจะเป็นเสียงปรบมือ เสียงหมาเห่า เสียงดนตรี เสียงรถยนต์ ทุกเสียงที่เราสามารถรับฟังได้นั้นจะเรียกว่าเสียง Analog ทั้งหมดครับ ซึ่งเราไม่สามารถจะเก็บเสียงเหล่านี้ ด้วยการเก็บใส่ขวดโหล หรือถุงก็อปแก๊ปเอาไว้ฟังทีหลังได้ จึงได้มีการคิดค้นวิธีการในการบึนทึกเสียงขึ้นมาครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 2

หมูหวาน

27/01/2015 20:33:05

573

ซึ่งในยุคแรกๆเลยการบันทึกเสียงนั้นจะทำในรูปแบบ Analog Recording ครับโดยยุคแรกๆเลยจะใช้การบันทึกแบบ Phonograph คิดค้นโดย Thomas Edison ในปี 1877 นู่นเลยครับ โดยใช้ปากแตรทองเหลืองรับเสียงไปสั่นสะเทือนขดลวด จนเกิดสนามแม่เหล็กไปสั่นสะเทือนหัวเข็ม ที่ปักอยู่บนแผ่น tinfoil แบบหุ้มบนแกนหมุนทรงกระบอก และทำการหมุนเกลียวไปเรื่อยๆด้วยมือจนสุดแกนบันทึกครับ ซึ่งมีข้อเสียคือการหมุนด้วยมือไม่ Smooth และบันทึกได้เวลาสั้นๆ เวลาเล่นกลับ Timing ไม่ตรงกับตอนบันทึก เลยได้เปลี่ยนเป็นการบันทึกบนจานหมุนแทน หลักการคล้ายๆกันแต่ใช้จานหมุนแผ่นกลมๆแบนๆเหมือนแผ่นเสียง ซึ่งออกแบบเครื่องให้หมุนแบบอัตโนมัติ และ Linear ขึ้น ทำให้การบันทึกเสียงมีผลดีขึ้นกว่าเดิมครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 3

หมูหวาน

27/01/2015 20:33:22

573

ต่อมาจึงได้มีการพัฒนามาเรื่อยๆจนเป็นการบันทึกแบบ Analog ด้วยเทป 8 Track -24 Track ครับ ซึ่งพอมาถึงยุดนี้จะสามารถบันทึกเสียงชิ้นดนตรีต่างๆ แยกกออกจากกันได้ ทำให้สามารถเอามา edit ในภายหลัง ก่อนทำการ Mix แต่ละ Track ออกมาเป็นเพลงขายได้ และสามารถบัทึกเสียงได้ยาวนานกว่าเดิมครับ และคุณภาพเสียงที่บันทึกออกมาก็ดีกว่าเดิมมาก แต่ข้อเสียก็ยังคงมีอยู่ เพราะว่าการเก็บ Master แบบ Analog มันจะมีการเสื่อมเมื่อมีการนำมาเล่นหลายๆครั้ง และมีการเสื่อมตามกาลเวลา เลยมีการคิดค้นวิธีใหม่ในการเก็บต้นฉบับเสียงขึ้นมาอีก

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 4

หมูหวาน

27/01/2015 20:33:37

573

มาถึงปัจจุบันนี้ การบันทึกเสียงต่างๆในห้องอัด ได้มีการพัฒนาเปลี่ยนแปลงเป็นในรูปแบบ Digital ครับ เพราะสามารถเก็บข้อมูลได้ทีละเยอะๆ แก้ไขได้ง่าย สามารถเสริม เติมแต่งข้อมูลที่บันทึกมาได้อย่างง่ายมากๆ ค่าจัดเก็บต้นฉบับเสียงหรือ Storage นั้นก็ถูกลง แถมไฟล์ Master ที่เราบันทึกสามารถเอามา Edit หรือ Remaster ได้ตลอด ไม่มีการเสื่อมของต้นฉบับครับ ทำให้ปัจจุบันนี้ Studio ต่างๆจะใช้ขั้นตอนทาง Digital ในการทำงานเพลงให้เราฟังแทบทั้งหมดครับ ซึ่งเราจะมาดูกันว่า ส่วนไหนมีผลต่องานบันทึกบ้าง

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 5

หมูหวาน

27/01/2015 20:33:58

573

ความสามารถของนักดนตรี มีส่วนสำคัญในการบันทึกเพลงครับ ทั้งน้ำเสียงของนักร้อง ฝีมือ ลีลาในการเล่นเครื่องดนตรีต่างๆ เพราะถ้าศิลปินนั้นยังด้อยประสบการณ์ หรือขาดเสน่ห์ในการสร้างสรรค์เสียงดนตรี ไม่ว่าจะเป็นคำร้อง หรือเมโลดี้ต่างๆ รับรองว่าเพลงต่อให้อัดมาดียังไง เพลงก็ไม่น่าฟังครับ เพราะมันขาดเส่ห์ให้ชวนติดตาม อีกทั้งเครื่องดนตรีต่างๆที่ใช้ในการบันทึก จะต้องอยู่ในเกณฑ์มาตราฐาน ให้เสียงที่ดีและ Note ถูกต้อง ไม่ผิดเพี๊ยนจากเสียงปกติครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 6

หมูหวาน

27/01/2015 20:34:18

573

ห้องอัดเสียง หรือ Studio Recording เป็นห้องที่มีส่วนสำคัญในการใช้บันทึกเสียงต่างๆ ในการทำ Mastering ครับ ห้องอัดเสียงนี้จะต้องได้รับการออกแบบมาเป็นอย่างดีในเรื่อง Acoustic เสียง ทั้งการซับเสียง และการกระจายเสียง ทุกอย่างต้องให้ได้เสียงที่ลงตัวครับ ไม่งั้นเสียงที่บันทึกผ่านไมค์ออกมา จะมีเสียงก้องๆข้องห้องด้วย ยกเว้นว่าเป็นการอัดนตรีสด หรืออัดดนตรีนอกสถานที่ อันนี้เค้าจจต้องการให้ได้ยินเสียงบริเวณรอบๆเข้ามาในเพลงด้วยครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 7

หมูหวาน

27/01/2015 20:34:37

573

อุปกรณ์ต่างๆที่ใช้ในการบันทึกเสียงครับ ไม่ว่าจะเป็นไมค์ที่ได้มาตรฐาน มีการ Cariblate เสียงมาอย่างดี, สายสัญญาณ, เครื่องถอดรหัส Analog to Digital เครื่อง Mix เสียง, และคอมพิวเตอร์ กับโปรแกรมที่ใช้ในงานบันทึกเสียง อุปกรณ์ทุกอย่างที่ว่ามานี้ มีผลโดยตรงต่อการบันทึกเสียงทั้งหมดครับ ซึ่งถ้าอุปกรณ์เหล่านี้ไม่อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน จะทำให้เสียงที่เราบันทึกเข้ามา ไม่เหมือนกับเสียงต้นฉบับครับ ซึ่งจริงๆแล้วควรจะให้ใกล้เคียงกับเสียงที่หูได้ยินมากที่สุด และเมื่อได้เสียงต้นฉบับที่ดีมาแล้ว การปรับแต่งเสียงในภายหลังเป็นเรื่องง่ายครับ ง่ายกว่ามานั่งแก้เสียงที่รายละเอียดหายไปแล้ว

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 8

หมูหวาน

27/01/2015 20:34:57

573

และสุดท้ายสิ่งที่สำคัญมากๆๆอีกสิ่งก็คือ Sound Engineer หรือ Sound Producer ครับ ซึ่งมีผลมากๆๆต่อการบันทึก Mastering เพราะไม่ว่าจะเป็นต่ำแหน่งการวางไมค์ ความดัง-ค่อยในการบันทึก การปรับเสียงชดเชยก่อนบันทึกให้ได้เสียงเหมือนจริง การปรับแก้เรื่องต่างๆ ประสบการณ์ของ Sound Engineer นั้นสำคัญมากๆครับ ถ้าอ่อนประสบการณ์ และไม่รู้จักการใช้อุปกรณ์เป็นอย่างดี รับรองว่า Mastering ที่บันทึกออกมา ไม่มีทางที่จะเป็นต้นฉบับเสียงที่ดีให้เราฟังได้เลยล่ะจ้าาา

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 9

หมูหวาน

27/01/2015 20:35:18

573

คราวนี้เราก็รู้เรื่องเบื้องต้นในการบันทึกเพลงแล้วนะครับ ที่ผมต้องเล่าเรื่องพวกนี้ก่อน เพราะว่าหลังๆเกิดคำถามกันบ่อยๆว่า บันทึกดี กับบันทึกไม่ดี ต่างกันอย่างไร ผมขอยกตัวอย่างง่ายๆปิดท้ายหน่อยละกันครับ เพราะเพื่อนผมที่อยู่ในวงการทำเพลง เค้าบอกว่าเดี๋ยวนี้ค่ายเพลงไทยหลายๆค่าย ให้นักร้อง และนักดนตรี ไปบันทึกเสียงกันเองที่บ้าน หรือห้องซ้อมดนตรี เช่นอัดเสียงกีต้าร์ เสียงกลอง หรือเสียงนักร้อง แล้วค่อยเอามาส่งให้ Producer ตัดต่อ และ Mix อีกที

ซึ่งเสียงที่บันทึกมานั้น บางทีเป็น MP3 Bit Rate ต่ำๆด้วยซ้ำ นั่นก็หมายถึงว่าการบันทึกเสียง นั้นทำได้แย่มากๆๆ เอาต้นฉบับเสียงแบบนี้มาทำเป็น CD หรือ Hi-RES ยังไงก็ไม่มีทางฟังแล้วดีได้ครับ นั่นก็เป็นที่มาว่าทำไมเรา Rip แผ่น CD เป็นไฟล์ Wav หรือ Lossless แล้ว เสียงยังไม่ดีอีก แน่นอนครับมันไม่ดีตั้แต่ต้นฉบับแล้ว ยังไงเสียงก็แย่ครับผม

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 10

หมูหวาน

27/01/2015 20:36:35

573

นี่เป็นตัวอย่างของการบันทึกเสียงมาไม่ดีครับ ผมก็เลยถามเพื่อนว่า ทำไมเค้าถึงทำกันแบบนี้ เพื่อนตอบแบบไม่ต้องคิดครับ ก็คนเดี๋ยวนี้ไทยไม่ซื้อเพลง ซื้อแผ่นกันแล้ว ใช้โหลด Mp3 ฟรีเอา เค้าก็เลยไม่จำเป็นต้องทำให้ดี เนื่องจากมันเปลืองค่า Air Time ในการบันทึกเสียง เปลืองค่าอุปกรณ์ดีๆ เปลืองค่าจ้าง Sound Engineer ทำให้ต้นทุนสูง สู้อัดเสียงแบบบ้านๆ แต่งเพลงดีๆหน่อย แล้วเน้นไปออกคอนเสริตท์ดีกว่า ได้ตังค์ชัวร์ๆ ไม่ต้องลงทุนเยอะครับ ผมได้ฟังแล้วก็เศร้าใจ Thailand แดนสยามเหมือนกัน T-T

เป็นที่มาของการพูดว่า ถ้าต้นฉบับบึนทึกเสียงมาได้ไม่ดี ต่อให้เรา Rip CD เป็นไฟล์เพลงใหญ่ๆแบบ Lossless หรือ Uncompress อย่าง WAV กับ AIFF ก็ใช่ว่าจะให้เสียงที่ดีครับ เพราะมันแย่มาตั้งแต่ต้นทางแล้วล่ะจ้าาา

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 11

tangkoo

27/01/2015 20:59:54

ขอบคุณ บทความดีๆครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 12

BoyBrinks

27/01/2015 22:05:08

ถึงบางอ้อ ^^"

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 13

มนุษย์แฮม

27/01/2015 22:09:37

เข้ามาขโมยความรู้ไปโม้ต่อครับ 555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 14

bigtoro1

27/01/2015 22:20:55

ขอบคุณครับ หายสงสัยสักกะที^^

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 15

นายมั่นคง

27/01/2015 22:32:26

4,293

ขอบคุณหมูหวานด้วยคนครับ ช่วยปรบมือให้หมูหวานด้วยครับ จะได้มาเขียนสาระให้เราได้อ่านกันอีกจ้าๆๆๆ 555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 16

tangkoo

27/01/2015 23:01:49

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 17

หมูหวาน

27/01/2015 23:52:31

573

แหม่ๆๆ ประธานเหมามาเองเลยหรอครับ 5555

ความรู้ผมก็ไม่เยอะมากครับ แต่อันไหนที่ผมพอเข้าใจและสามารถอธิบายให้เข้าใจง่ายๆ
ผมจะทยอยเขียนมาให้อ่านกันเรื่อยๆครับ อย่าเพิ่งเบื่อกันไปซะก่อนล่ะ 5555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 18

cement

27/01/2015 23:54:16

จด จด จด เพลงไทยสมัยนี้นอกจากคัดนักร้องจากหน้าตายังอัดเสียงจากบ้านอีกตายๆๆๆๆๆ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 19

redondo16

28/01/2015 00:24:36

ขอบคุณครับที่เขียนให้ความรู้กัน อ่านเข้าใจง่ายดี

ตัวอย่างก็วงบ. เพลงอื่นก็อัดมาได้ดี รู้สึกจ้าง sound engineer grammy aword มาเลย
จะมีเพลงสุดท้าย ดิบมากครับ ต่างจากเพลงอื่นชัดเจน น่าจะอัดที่บ้านนั่นแหละ เปิดเครื่องอัดเกากีต้าร์ร้องสดเลย ได้อารมณ์เหมือนฟังในผับสดๆ 55

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 20

Xomphote

28/01/2015 09:30:13

ขอบคุณสำหรับบทความดีๆครับ อ่านง่าย เข้าใจง่ายดีครับ
อ่านแล้วนึกถึงสมัยที่สนใจเรื่อง sound engineer เหมือนได้รื้นฟื้นความรู้เก่าๆ

แล้วก็นึกถึงหนัง+อัลบั้มนี้ขึ้นมาเลย
Sound City

*เผื่อใครยังไม่เคยผ่านตานะครับ หนังเรื่องนี้เป็นหนังสารคดีที่ Dave Grohl (Foo Fighter) ทำเพื่ออุทิศให้กับห้องอัดชื่อ Sound City ซึ่งเป็นห้องอัดที่สร้างอัลบั้มร็อคระดับตำนานมากมาย แต่ได้ปิดตัวลงในปี 2011
ขณะทำหนังเรื่องนี้ Dave ได้ชวนเพื่อนๆชาวร็อคมาทำเพลงร่วมกัน โดยอัดผ่านคอนโซล Neve 8028 ที่เคยใช้ใน sound city ซึ่งเป็นการอักด้วยระบบอนาล็อกทั้งหมดครับ
[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=L2kGNdE0b5Q[/youtube]

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 21

28/01/2015 13:48:34

กำลังหา Acoustic Foam มาใช้ที่บ้านเหมือนกันครับ แต่ไม่รู้ว่าหาซื้อที่ไหนได้ ที่โคราชก็ไม่น่าจะหาได้เช่นกัน

เพราะทำวิดิโอ Voice Over ลง YT อยู่ตอนนี้ ไมค์มีละ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 30

หมูหวาน

28/01/2015 15:26:03

573

@ Gabriel ครับ
อคูสติคโฟมมีหลายเกรดเลยครับ
แต่ผมแนะนำให้ใช้ของ SCG Cylence board ที่มีให้เลือกหลายแบบครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 31

นายมั่นคง

28/01/2015 23:24:24

4,293

เพลงส่วนมากเสียงจะดีหรือไม่ดี ขั้นตอนก็มาจากการทำมาสเตอร์เป็นส่วนใหญ่ล่ะครับ มาสเตอร์ดีถึงจะบีบลงมาเหลือแค่ 320 kbps ก็ยังฟังดีเลยล่ะครับ 555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 32

endexzer

29/01/2015 08:42:49

ขอบคุณพี่หมู เอาสาระดีดีมาให้อ่านกันครับ เพิ่งความรู้เข้าไปอีก

เพลงไทยบันทึกดีดีหาฟังยากครับ นอกจากค่ายที่พี่หมูแกกล่าวมาในไทย

ผมว่าพวกค่ายตลาดบ้านเราถ้าเทียบกับ สมัยก่อน กับสมัยนี้ ผมว่าแย่ลงไปอีกด้วยซ้ำ

ฝีมือนักดนตรี สมัยนี้กับสมัยก่อน ส่วนมากก็สู้นักดนตรีสมัยก่อนไม่ได้ สมัยก่อนเจ๋งกว่าหลายวงนะ ผมว่า

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 33

Beat Takeshi

29/01/2015 08:47:31

น่าติดตามครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 34

โอหมุ่น

29/01/2015 09:59:22

ขอบคุณมากครับสำหรับความรู้ดีๆ ^_^

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

29/01/2015 14:08:34

ขอบคุณมากๆเลยครับในทุกคำตอบ

นี่ผมกำลังเดินไปหาชุดที่ดีขึ้นมาบ้าง เลยอยากลองถามดูน่ะครับ

เพราะ ปรกติผมก็ฟังหมดแบบกูรูทั้งสามท่านว่าล่ะครับ มีทั้งอัดดี และ ไม่ดี ครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 40

29/01/2015 20:06:57

อาจารย์หมูหวานไม่ทันวง xyz คงทันแต่วง เดอะฮอทเปปเปอร์ ซิงเกอร์สินะครับ555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 44

RockDragon

29/01/2015 20:41:49

2,893

กำลังฟังเพลินเลยครับผม 555

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 45

หมูหวาน

29/01/2015 23:20:13

573

@tangkoo
ผมเกิดมาก็เจอแต่วง Tokyo hot แล้วล่ะครับ เอ๊ยๆๆ ไม่ใช่ 555
ไปๆมาๆกลายเป็นกระทู้เช็คอายุซะงั้น แต่เพลงสมัยก่อนบันทึกเพลงได้อารมณ์
เนื้อหาเพลงก็ดีครับ เดี๋ยวนี้มีแต่เพลงอกหักรักคุด

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 46

หมูหวาน

04/02/2015 18:39:08

573

ตอนนี้ผมกำลังเรียบเรียงตอนสองอยู่นะครับ เป็นเรื่องของการเก็บไฟล์เพลง Mastering ในห้องอัด
ซึ่งมันมีผลต่อเพลงที่เราจะใช้ฟังกันอย่างมากเลยล่ะ ท่านใดสงสัยเรื่องเหล่านี้ คอยติดตามให้ดีนะคร้าบบ ^^

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 47

ton2015

13/02/2015 08:10:13

ขอบคุณมากครับ กระทู้ดีมากๆครับ

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 48

ohwownoone

13/02/2015 13:34:28

370

พึ่งสังเกตุ กระทู้ที่45 ผมว่า Tokyo hot ไม่ใช่วงนะ น่าจะเป็นค่ายหนังใช่เปล่า

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 49

nan79

06/03/2015 14:23:09

มีพี่ท่านหนึ่งกล่าวว่า "เพลงไทยสมัยนี้เอาขาเขี่ย" ก็ไม่ผิดเท่าไหร่

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 50

nan79

06/03/2015 14:27:20

อัดเป็น multitrack แต่เวลามิกซ์เอาไปใส่ระนาบเดียวกันหมดก็แบนค่ะ อันนี้น่าจะอยู่ที่ฝีมือซาวด์เอนฯ ล้วนๆ หนักกว่านั้นคือ กีต้าร์มีอาการย้ายที่อยู่ได้ราวผีสิงนี่ดิ มันมาก (ประชดนะคะ)

ให้กำลังใจ 0

หยิกหู 0

แจกหู 0

ความคิดเห็นที่ : 51

KUI

28/09/2017 15:40:19

การทำ Mastering สำคัญไฉน??? เป็นกระบวนการที่สำคัญมากครับ เพราะเป็นขบวนการสุดท้ายที่จะทำให้เพลงนั้นมีความสมบูรณ์ที่สุดโดยผ่านเครื่องมือ ระบบ วิธีคิด ประสพการณ์ เพื่อทำให้เพลงนั้นสมบูรณ์ ซึ่งคำว่าสมบูรณ์ก็มีหลายความนิยามที่จะขยายให้ฟังได้เพื่อความเข้าใจ แต่เขียนเป็นตัวอักษรยาก เช่นเรื่องของ Dynamic เรื่องของ Dimension เรื่องของ Loudness ฯลฯ ครับ